HELPOS Ελληνικό Σύστημα Παρατήρησης Λιθόσφαιρας

Εισαγωγή

Οι φυσικές διεργασίες που οδηγούν σε εκδήλωση ισχυρών σεισμών, σε εκρήξεις ηφαιστείων, σε κατολισθήσεις, σε τσουνάμι και γενικότερα σε τεκτονικές διεργασίες στην επιφάνεια της Γης αποτελούν αντικείμενο μελέτης σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ευρώπη βρίσκονται ορισμένες χώρες που μαζί με τις γειτονικές τους κατατάσσονται στις πιο σεισμικά ενεργές περιοχές τις Ευρώπης, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, στην οποία απελευθερώνεται το περισσότερο από το 50% της σεισμικής ενέργειας στην Ευρώπη. Το γεγονός αυτό καθιστά ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της ΕΕ οικονομικά ευάλωτο απέναντι σε ένα ισχυρό σεισμικό γεγονός, αλλά και απέναντι σε άλλα γεωλογικά φαινόμενα, δευτερογενή ή όχι των σεισμών, όπως εκρήξεις ηφαιστείων, κατολισθήσεις, κ.λ.π.

Η όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση των διεργασιών που διέπουν ένα ισχυρό σεισμικό γεγονός θα ενισχύσει άμεσα την ποιότητα της ζωής των Ευρωπαίων πολιτών αλλά και των άλλων ευάλωτων σε τέτοια φυσικά φαινόμενα πληθυσμών ανά τον κόσμο. Επιπλεόν η ακριβής χωρική και χρονική προσομοίωση της εξέλιξής τους, απαιτεί την έμεση και σε βάθος χρόνου διαθεσιμότητα δεδομένων υψηλής ποιότητας, που παράγονται από άμεσες παρατηρήσεις. Η προσβασιμότητα των δεδομένων αυτών μπορεί να οδηγήσει πιο γρήγορα τις γεωεπιστήμες και τη σεισμική μηχανική σε νέα αποτελέσματα προς όφελος της κοινωνίας, αφού είναι απαραίτητα για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης σεισμών, ηφαιστείων και τσουνάμι, καθώς και για την εκτίμηση και διαχείριση κινδύνου από γεωλογικά φαινόμενα.

Τι είναι το HELPOS

Το HELPOS είναι μια πρωτοβουλία που ανταποκρίνεται στη σημερινή Ελληνική και Ευρωπαϊκή ανάγκη για μια συνεκτική και ολοκληρωμένη ερευνητική υποδομή στον τομέα των Γεωεπιστημών και της Σεισμικής Μηχανικής. Ο σκοπός είναι η συνένωση της υψηλού επιπέδου επιστημονικής γνώσης και υποδομών ελληνικών Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Κέντρων σε ένα ενιαίο δίκτυο προκειμένου να επιτευχθούν αφενός μακροχρόνιες ερευνητικές στρατηγικές στις γεωεπιστήμες και τη σεισμική μηχανική και αφετέρου να συμβάλλει με την πλευρά του στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία EPOS, ως καίριο και αναπόσπαστο κομμάτι της.

Αποτελείται από ένα ευρύ δίκτυο μονίμων σταθμών (GPS, σεισμογράφων, παλλιριογράφων κτλ) σε επιλεγμένες περιοχές ενδιαφέροντος το οποίο παρέχει υψηλής ποιότητας δεδομένα κατά κύριο λόγο σε πραγματικό χρόνο. Επιπλέον, το σύστημα παρακολύθησης συμπληρώνεται με υψηλής ποιότητας εργαστήρια κια πολλαπλούς φορητούς σταθμούς για επαναλαμβανόμενες μετρήσεις ή πειράματα στο πεδίο. Αυτό που χαρακτηρίζει την πρωτοβουλία, είναι η ανοικτή και ελεύθερη πρόσβαση της επιστημονικής κοινότητας στα δεδομένα του δικτύου παρακολούθησης, στοχεύοντας στο να τονώσει σε μεγάλο βαθμό την καινοτόμο έρευνα στους τομείς των Γεωεπιστημών, της Τεχνικής Σεισμολογίας και των Αντισεισμικών Κατασκευών, γεγονός που θα οδηγήσει στην αποτελεσματικότερη πρόληψη και διαχείριση των φυσικών καταστροφών.

Τα ερευνητικά κέντρα και Πανεπιστήμια που συμμετέχουν στο HELPOS:

Η συμβολή του Εργαστηρίου Ανώτερης Γεωδαισίας

Τo Εργαστήριο Ανώτερης Γεωδαισίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π) διαθέτει ένα δίκτυο σταθμών GPS (κεραίες, δέκτες) ανά την Ελλάδα, ιδιαίτερα πυκνό στην περιοχή του Νοτιο-Ανατολικού Αιγαίου. Είναι γνωστό, πως στην περιοχή αυτή λαμβάνουν χώρα ιδιαίτερες και έντονες τεκτονικές διεργασίες και αποτελεί σημείο ενδιαφέροντος για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες, με την πρόοδο των δορυφορικών μέσων, έχει αποτελέσει πεδίο έρευνας διεπιστημονικών δράσεων με σημαντική συνεισφορά στην επιστήμη.

Το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου έχει εγκατασταθεί στις αρχές του 2004, σε συνεργασία με το κέντρο COMET (Centre for the Observation and Modelling of Earthquakes, Volcanoes and Tectonics). Το γεγονός πως πλήθος σταθμών έχει ήδη λειτουργήσει για πάνω από μία δεκαετία, καθιστά το δίκτυο μεγάλης σημασίας και τα δεδομένα ιδαιτέρως σημαντικά.

Ο πρωτεύον ρόλος του δικτύου είναι η συλλογή υψηλής ποιότητας και αξιοπιστίας δορυφορικών γεωδαιτικών δεδομένων για την παρατήρηση, παρακολούθηση και μελέτη τεκτονικής και σεισμικής παραμόρφωσης του στερεού φλοιού.

NTUA GPS Network

Σήμερα, το δίκτυο περιλαμβάνει 14 σταθμούς παρακολούθησης, εγκατεστημένους σε σημεία ενδιαφέροντος στη Νοτιο-Ανατολική Ελλάδα οι οποίοι όμως δεν βρίσκονται σε λειτουργία. Από τις αρχές του 2014 και έπειτα, λόγω τεχνικού προβλήματος των δεκτών και βλαβών στα όργανα των κατά τόπους εγκαταστάσεων, οι σταθμοί δεν καταγράφουν δεδομένα. Μέσω του παρόντος προγράμματος, διασφαλίστηκε το απαιτούμενο ποσό για την επικαιροποίηση του λογισμικού (firmware upgrade), επισκευών και αγοράς εξοπλισμού ώστε το δίκτυο να καταστεί ξανά λειτουργικό.

EU logo
EPANEK logo
ESPA-logo