Το e-περιοδικό της Γεωδαισίας με τίτλο 'ΓΕΩΔΑΙΣΙΑΣ Δείγματα & Παραδείγματα' είναι, από τον Μάρτιο 2011, το ξεκίνημα μιας μηνιαίας έκδοσης ηλεκτρονικού περιοδικού στο γνωστικό αντικείμενο του Εργαστηρίου Ανώτερης Γεωδαισίας, της Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Στόχος του περιοδικού

Στόχος του περιοδικού είναι να παρουσιάζει μέσα από άρθρα και δημοσιεύσεις των συναδέλφων μηχανικών αλλα και καθηγητών δείγματα της διεπιστημονικής προσέγγισης της Γεωδαισίας σε πολλούς τομείς των γεωεπιστημών, των εφαρμογών ενδιαφέροντος των Μηχανικών Γεωπληροφορικής (Geomatics Engineering) ή/και Γεωτεχνολογίας (Geotechnology Engineering). Παράλληλα, μέσα από άρθρα που καλύπτουν ζητήματα θεωρίας και πράξης που απασχολούν τους σπουδαστές του χώρου, παρουσιάσεις ενδεικτικών αποτελεσμάτων ερευνητικών έργων, πτυχιακών και μεταπτυχιακών εργασιών, ειδικά αφιερώματα κ.λπ. επιδιώκεται η τεκμηρίωση των εξελίξεων στους ραγδαία εξελισσόμενους τομείς της γεωδαισίας, αλλά και της διασύνδεσή της με τις πολλαπλές γνωστικές ενότητες που διατρέχουν το διδακτικό και ερευνητικό έργο του της ΣΑΤΜ, ΕΜΠ.

Μορφή έκδοσης

Επιδίωξη μας είναι τα ηλεκτρονικά τεύχη του Wiki της Γεωδαισίας να εκδίδονται και να κυκλοφορούν σε περιβάλλον διαδικτύου στην αρχή κάθε μήνα του έτους.

Η γλώσσα των άρθρων του περιοδικού είναι η ελληνική. Κάθε άρθρο θα συνοδεύεται από περίληψη στην αγγλική και ελληνική γλώσσα (150 λέξεις περίπου) και λέξεις κλειδιά (μέχρι 5).

Στην γνωστή ταινία του 2006 'Ο Κώδικας Da Vinci', ο καθηγητής Robert Langdon, κεντρικός πρωταγωνιστής της ταινίας που ενσαρκώνει ο ηθοποιός Tom Hanks, σε μια σκηνή του έργου, ανασύρει από την τσέπη του μια μικροσκοπική συσκευή στο μέγεθος κουμπιού (Βιντεοκλίπ και Εικόνα 1), η οποία, όπως του εξηγείται από την αστυνομικό της Γαλλικής Εισαγγελίας είναι ένα GPS Dot - μια συσκευή εντοπισμού της θέσης και παρακολούθησης του χρήστη της με ακρίβεια κάτω του μέτρου οπουδήποτε στον κόσμο. Κατά το σενάριο της ταινίας, χωρίς τη γνώση του, οι Γάλλοι ανακριτές - που υποψιάζονται τον Langdon για δολοφονία - την είχαν τοποθετήσει επάνω του για να εντοπίζουν τις κινήσεις του ανά την Ευρώπη. Το πρόβλημα για τον Langdon: λόγω του μεγέθους της, ποτέ δεν ήξερε καν ότι υπήρχε, πολύ δε περισσότερο ότι εξ αιτίας της βρισκόταν υπό συνεχή παρακολούθηση, ακόμα και σε κλειστούς χώρους.

Η εν λόγω σκηνή ομολογουμένως περιείχε πολλές τεχνολογικές ανακρίβειες που καθιστούσαν εξωπραγματική την ύπαρξη μιας τέτοιας συσκευής, τουλάχιστον για την εποχή της ταινίας. Καταρχήν, γνωρίζουμε ότι ακόμα και σήμερα το GPS δεν λειτουργεί καλά σε εσωτερικούς χώρους, ούτε είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό σε δύσκολες συνθήκες, όπως μέσα στα αστικά κέντρα όπου το σήμα των δορυφόρων ανάμεσα στα κτίρια (urban canyons) χάνει την έντασή του και γίνεται δύσκολη η αδιάλειπτη λήψη του. Επιπλέον, για το κρίσιμο έργο της γεωαναφοράς, ακόμα και με τις δυνατότητες που προσφέρουν σήμερα οι σύγχρονες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ), οι διαθέσιμες προηγμένες συσκευές GPS που προορίζονται στο να μεταδίδουν συνεχώς τη θέση τους μέσω κάποιου δικτύου κινητής επικοινωνίας, δεν μπορούν ακόμα να είναι εντελώς τόσο μικρές.

Αυτές οι ανακρίβειες ήταν ίσως δικαιολογημένες για την τρέχουσα πραγματικότητα πριν από λίγα χρόνια, ωστόσο σήμερα οι εξελίξεις στο πεδίο κατασκευής μικροσυσκευών GPS αλλάζουν ριζικά. Σε αντίθεση με τους άβολους σε μέγεθος δέκτες GPS της δεκαετίας του 1980 (Εικόνα 3) η κυρίαρχη τάση συνεχίζει να είναι προς τη δημιουργία όλο και φθηνότερων, ολοένα και μικρότερων, και με βελτιωμένη ευαισθησία στη λήψη του δορυφορικού σήματος δεκτών GPS, από τις "μινιατούρες" κινητές τηλεφωνικές συσκευές και φωτογραφικές μηχανές με ενσωματωμένο GPS για γεωαναφερόμενες φωτογραφήσεις, μέχρι τα GPS chipsets.

Οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις έχουν οδηγήσει στις λεγόμενες εφαρμογές υπηρεσιών αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης ή αλλιώς υπηρεσιών LBS (location-based services), οι οποίες περιλαμβάνουν και συνδέονται με μια πλειάδα σχετικών τεχνικών προκλήσεων για την υλοποίηση τους, όπως: profile matching, context management, geographic information systems, information retrieval και web services. Σε όλα αυτά τα επιμέρους πεδία υπεισέρχονται μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που αφορούν την προστασία της ιδιωτικότητας του ατόμου εξ αιτίας των κινδύνων που εγκυμονεί η ανεξέλεγκτη από τρίτους επίγνωση της θέσης του χρήστη.

Κατά τον ίδιο τρόπο, οι πιθανές καταχρήσεις της γνώσης των κινήσεων ενός ατόμου που μπορεί να προκύψει από την παράνομη ή χωρίς έγκριση χρήση μιας μικροσκοπικής συσκευής GPS, όπως υπαινίσεται το φιλμ 'Ο Κώδικας Da Vinci', ελλοχεύει πολλούς κινδύνους που μπορεί να ποικίλουν από τις απλά ενοχλητικές παρεμβάσεις (π.χ. με την ενεξέλεκτη αποστολή διαφημιστικών μηνυμάτων όταν ο χρήστης πλησιάζει σε κάποιο κατάστημα) έως τις πιο επικίνδυνες και καταπιεστικές παραβιάσεις της ιδιωτικότητας του ατόμου (π.χ. εισβολή στο ζωτικό χώρο του χρήστη όταν αυτός απομακρύνεται από αυτόν ή η άδικη ενοχοποίηση του από συμπτωματικά στοιχεία καταγραφής των κινήσεων του) ή ακόμα και οικονομικές επιπτώσεις (π.χ. από εταιρίες που, χωρίς ηθικά διλήμματα, βασιζόμενες στη γνώση της θέσης των πελατών τους θα μπορούν να απαιτούν υψηλά ασφάλιστρα σε οδηγούς που χρησιμοποιούν δύσκολους ή επικίνδυνους δρόμους).

Το συγκεκριμένο άρθρο επικεντρώνεται σε μια σειρά τέτοιων επίκαιρων θεμάτων που αφορούν το μέλλον της ιδιωτικότητας των χρηστών που χρησιμοποιούν σύγχρονες χώρο-ενήμερες συσκευές βασισμένες στις τεχνολογίες εντοπισμού GPS (ή γενικότερα στις τεχνολογίες GNSS - Global Navigation Satellite Systems), των οποίων οι συνεχείς εξελίξεις προκαλούν και τη μεγαλύτερη ανησυχία που προέρχεται κυρίως από τη διαφαινόμενη δυνατότητα είτε να μπορεί να συνθέσει κανείς μια λεπτομερή εικόνα των κινήσεων που κάνει κάποιος χρήστης, μέσω ενός ευρύτερου συνόλου εφαρμογών και τεχνολογιών που είτε στοχεύουν στην παροχή προσωποποιημένων υπηρεσιών LBS, είτε να μπορεί κάποιος να παραβιάζει τον ζωτικό χώρο ενός ατόμου εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που θα παρέχουν τέτοιοι νέοι μικροσκοπικοί δέκτες GPS για τη μυστική και επεμβατική παρακολούθηση και πιθανώς κακόβουλο εντοπισμό άλλων ατόμων.

ABSTRACT

In the popular 2006 film 'The Da Vinci Code', Professor Robert Langdon, the central protagonist of the film that is played by actor Tom Hanks, in a short scene at the beginning of the film, draws from his pocket a small gadget the size of a button, which, as it is explained to him by an officer of the French police is a GPS Dot - a positioning and user tracking device capable of submeter measurement precision anywhere in the world. Without his knowledge, French investigators, who suspect him of murder - they had placed on him the tiny device, so that to track his movements throughout Europe. The problem for the Langdon: because of its size, he never knew it existed, let alone that because of this device was under constant surveillance, even inside buildings.

This scene admittedly contained many technical inaccuracies that made the existence of such a device quite unreal, at least for the time the film was released. in the first place, we know that even today the GPS system does not work very well indoors, nor is it particularly effective in difficult observing conditions, such as within the cities (urban canyons) where the satellite signal between buildings loses its intensity and it is difficult to track it. Moreover, the critical task of geo-referencing, in spite the current capabilities offered by modern Information and Communication Technologies (ICT), the currently available advanced GPS devices which are intended to transmit continuously their position via a mobile communications network, can not yet be completely so small as the GPS Dot.

These inaccuracies have been justified considering the current reality a few years ago, but nowadays the situation with the manufacturing of tiny GPS tracking devices are changing radically. Unlike the sizeable GPS receivers in the 1980's, the dominant trend is still towards the creation of ever cheaper, ever smaller, and with improved sensitivity to receive the satellite signal GPS receivers, such as those found in 'Miniature' mobile phone devices and cameras with integrated GPS for Geo-referenced image photography, or the latest GPS chipsets.

These technological developments have led to the so-called location-based services (LBS), which include and are associated with a variety of technical challenges related to their implementation, i.e. such issues as: profile matching, context management, geographic information systems, information retrieval and web services. All of these critical issues, one way or another, involve various aspects concerning the privacy of the individuals because of the risks posed by the uncontrolled usage of the knowledge of the position of the user of a location-aware device.

Similarly, the possible abuses of the knowledge of a person's movements that can result from the illegal or unauthorized use of an ultra-small GPS tracking device, lurks many dangers that can range from simply annoying interference (e.g. by receiving an advertisement when the user approaches a store), to the more dangerous and oppressive violations of the privacy of the individual (e.g., through the invasion of one's vital or private space when the user is moving away from it or unfair criminalization resulting from circumstantial use of data collected for one's whereabouts) or even experiencing the economic impact of unforeseen actions (e.g., by companies which, without any moral dilemmas, by knowing the history of positions of their clients can demand high premiums to drivers who use difficult or dangerous roads).

This article focuses on a number of issues concerning the future of the privacy of users who are using location-aware devices based on the newest GNSS technologies, the developments of which have created and the greatest concerns for two reasons: (a) from the apparent capability they provide to either be able to compose a detailed view of regular movements made by the user of a location-aware device, through a broader set of applications and technologies that are aimed at providing personalized LBS services, or (b) by someone who can violate a person's privacy by taking advantage of the opportunity provided by these new GPS tracking devices, in order to carry out secret and invasive monitoring of others for potentially malicious purposes.

Keywords: GPS Dot, chipsets, location privacy, ιδιωτικότητα της θέσης, μικροσκοπικοί δέκτες GPS.

Τα τελευταία χρόνια διαφαίνονται νέες δυνατότητες και προοπτικές των εφαρμογών δορυφορικού εντοπισμού και πλοήγησης εξ αιτίας των προγραμματισμένων δραστηριοτήτων μοντερνισμού ολοκλήρου του συστήματος GPS (νέοι δορυφόροι με καλύτερα τεχνικά χαρακτηριστικά, βελτιώσεις στην ποιότητα των δορυφορικών σημάτων, εκπομπές ραδιοσημάτων σε περισσότερες συχνότητες κ.ά.) και των ανάλογων εξελίξεων λαμβάνουν χώρα στην τεχνολογία ελαχιστοποίησης του μεγέθους (miniaturation) των δεκτών και άλλων συσκευών GPS.

Η απαρχή των συγκεκριμένων εξελίξεων μπορεί να αναζητηθεί πριν από μια δωδεκαετία στις 2 Μαΐου, 2000 όταν, με το Προεδρικό Διάταγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Bill Clinton, δόθηκε ένα σήμα στους δορυφόρους GPS και ακαριαία ακυρώθηκε η μέχρι τότε εσκεμμένη, για τους πολιτικούς χρήστες, υποβάθμιση του σήματος των δορυφόρων - τη γνωστή σε όλους τους τότε χρήστες GPS ως Επιλεκτική Διαθεσιμότητα (Selective Availability). Σαν αποτέλεσμα, κάθε πολιτικής χρήσης δέκτης GPS μπορούσε να παρέχει πλέον 10 φορές καλύτερη ακρίβεια, παντού και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Πρακτικά, τα σφάλματα εντοπισμού που με την Ε.Δ. ήταν στο μέγεθος του μήκους ενός γηπέδου (περίπου 150-200 m), ελαττώθηκαν αυτόματα στο επίπεδο των διαστάσεων ενός μικρού δωματίου (περίπου 1.5-5 m).

Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τις άμεσες συνέπειες αυτής της σημαντικής αλλαγής στην ακρίβεια του συστήματος GPS για ένα τεράστιο αριθμό πρακτικών εφαρμογών. Για παράδειγμα, μέχρι τότε, δεν υπήρχαν συστήματα πλοήγησης στα αυτοκίνητα μας για να μας δίνουν από-οικοδομικό-σε-οικοδομικό τετράγωνο κατευθύνσεις και οδηγίες πλοήγησης. Το GPS δεν μπορούσε καν να εντοπίσει σε ποιο οικοδομικό τετράγωνο βρισκόμασταν ο χρήστης του, πολύ περισσότερο να εντοπίσει σε ποια συγκεκριμένη οδό.

Την τελευταία δεκαετία, οι δυνατότητες της ακρίβειας και της ορθότητας του στίγματος που παρέχουν σε πραγματικό χρόνο οι δέκτες GPS συνεχίζουν να αυξάνονται, ενώ παράλληλα με

• τη διαθεσιμότητα νέων επίγειων υποδομών, όπως τα εκτεταμένα δίκτυα μονίμων σταθμών αναφοράς που παρέχουν συνεχείς ακριβείς διορθώσεις για την απαλοιφή των ενδογενών σφαλμάτων στα δορυφορικά σήματα,



• τη χρήση ακριβέστερων αλγορίθμων επεξεργασίας των δεδομένων GPS, και



• τις συνεχείς εξελίξεις στην κατασκευή μικρού μεγέθους και υψηλής ακρίβειας δεκτών GPS

οι σύγχρονες GPS συσκευές εντοπισμού μπορούν σήμερα όχι μόνο να εντοπίσουν σε ποια οδό βρίσκεται ένα όχημα, αλλά και σε ποιο ρεύμα κυκλοφορίας της συγκεκριμένης οδού κινείται, ενώ όταν οι δυνατότητες αυτές ενσωματώνονται σε αυτοδύναμες χώρο-ενήμερες συσκευές έχουν μια πληθώρα άλλων χρήσεων, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ως επί το πλείστον θετικές επιπτώσεις και ευρεία αποδοχή.

Όλες αυτές οι τεχνολογικές εξελίξεις και βελτιώσεις απόδοσης του συστήματος GPS έχουν ξεκινήσει ένα τεράστιο νέο κύμα καινοτομίας που οφείλεται στη δημιουργία μιας νέας γενιάς μικροσκοπικών δεκτών GPS που υπόσχονται πληθώρα από νέες εφαρμογές και υπηρεσίες αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης, οι οποίες αναμένεται να προκαλέσουν μια "έκρηξη" ζήτησης για χώρο-ενήμερες συσκευές δίνοντας ταυτόχρονα και μια μεγάλη ώθηση στην περαιτέρω ανάπτυξη του κινητού ιστού (mobile web) και την χωρίς χρονικούς ή χωρικούς περιορισμούς (anywhere-anytime access) πρόσβαση σε ποικίλες πληροφορίες που βασίζονται στη γνώση της θέσης του χρήστη.



Είναι ενδεικτικό ότι ακόμα και μόλις πέντε χρόνια πριν, ενώ μια GPS συσκευή εντοπισμού έμοιαζε με ένα απλό κουτί με πλήκτρα και οθόνη, τα τελευταία gadgets εντοπισμού GPS, που κυκλοφορούν στην αγορά εδώ και λίγους μήνες, έχουν το μέγεθος ενός μικρού μπρελόκ κλειδιών ή ενός stick μνήμης (Εικόνα 3). Μάλιστα όταν συγκρίνει κάποιος την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για ένα πλήρη δέκτη GPS, ο οποίος έχει διαστάσεις λιγότερο από το ένα εκατοστό σε κάθε πλευρά του και είναι περισσότερο ευαίσθητος από ποτέ στη λήψη των δορυφορικών σημάτων, είναι εμφανές ότι οι GPS δέκτες του άμεσου μέλλοντος μας (όπως το σημαδιακό GPSDot της ταινίας 'Ο κώδικας da Vinci') σύντομα θα μετακινηθούν από τη σφαίρα της φαντασίας στην πραγματικότητα.

Μπορεί συνεπώς σήμερα, οι GPS κάρτες και τα GPS chipsets να θεωρούνται μικρές και ικανοποιητικές για πολλούς τύπους εφαρμογών και υπηρεσιών εντοπισμού και πλοήγησης, όμως σύμφωνα με την κατασκευάστρια εταιρία που πρόσφατα δημιούργησε τον μικρότερο μέχρι σήμερα δέκτη GPS (Εικόνες 3, τελευταίες δύο φωτογραφίες) έχουμε να δούμε πολλές ακόμα εξελίξεις, καθώς η νέα γενιά «υπέρ-μικρών» GPS δεκτών, θα μπορεί να ενσωματωθεί σε μικροσκοπικές και μινιατούρες συσκευές ή αντικέιμενα που θα επιτρέπουν στο χρήστη τους μια ευρεία γκάμα εντυπωσιακών εφαρμογών όταν θα βρίσκοται εν κινήσει: από το να παρέχουν πληροφορίες για την κίνηση του (γεωγραφικές συντεταγμένες, ταχύτητα και υψόμετρο), να ανοίγουν στο όχημα του τον δρόμο με έξυπνα φανάρια και να του υποδεικνύουν την πιο σύντομη και οικολογική διαδρομή για να φτάσει στον προορισμό του, μέχρι να τον βοηθούν, π.χ. με τη βοήθεια μιας GPS μικροσυσκευής στα αθλητικά παπούτσια των παιδιών του, στο να ασκεί την παρακολούθηση και εντοπισμό τους στη διάρκεια σχολικών εξορμήσεων, ώστε να μην χάνονται (Εικόνες 4).



Παρόλο που οι συγκεκριμένες τεχνολογικές εξελίξεις αντιμετωπίζονται σήμερα με θετικό βλέμμα και οι υποστηρικτές τους επισημαίνουν τα μέχρι τώρα εντυπωσιακά αποτελέσματα από τις ποικίλες αρχικές εφαρμογές τους, υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά που ήδη εγείρει πληθώρα ηθικών ερωτημάτων και προβάλλει τις μελλοντικές πρακτικές δυσχέρειες και τεχνολογικά εμπόδια για την εξάπλωση κινητών εφαρμογών αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης βασισμένων στις δυνατότητες γεωεντοπισμού με της νέας γενιάς μινιατούρες ή υπέρ-μικρούς δέκτες GNSS. Οι πολέμιοι των νέων αυτών εξελίξεων αναρωτιούνται αν η χρήση αυτών των νέων τεχνολογικών προϊόντων κρούει ταυτόχρονα τον κώδωνα του κινδύνου για μελλοντικές εφαρμογές που ενδέχεται να κινούνται στα όρια του σεβασμού της ιδιωτικότητας και προσωπικότητας του χρήστη των εν λόγω συσκευών. Oι υπερασπιστές των ατομικών δικαιωμάτων συχνά, για παράδειγμα, επισημαίνουν ότι κανένας δεν θα μπορεί πλέον να κυκλοφορήσει με το αυτοκίνητό του ινκόγκνιτο, καθώς η GPS/GNSS συσκευή που θα φέρει κάθε μοντέρνο όχημα θα μπορεί να δίνει πληροφορίες σε ένα κεντρικό σύστημα με την ακριβή του θέση, την ταχύτητά του και την κατεύθυνσή του. Επιπλέον, η συνεργασία των τεχνολογιών αναγνώρισης θέσης σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους είναι πιθανό να συμβεί σχετικά σύντομα, επισπεύδοντας τις όποιες αρνητικές εξελίξεις.

Συγκεκριμένα, αν και οι προαναφερόμενες εφαρμογές αυτές υπόσχονται ασφάλεια, ευκολία, και νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, οι νέες δυνατότητες για τον εντοπισμό χρηστών και αντικειμένων με υψηλή ακρίβεια δημιουργούν επίσης και νέες ανησυχίες, δεδομένου ότι δυνητικά επιφυλάσσουν και μια σειρά από δυσάρεστες εξελίξεις για δυο τουλάχιστον κατηγορίες εφαρμογών:

• Τη χρήση μικρών, μίνι ή υπέρ-μικρών διαστάσεων δεκτών GPS, από τα μίνι chipsets μέχρι τους σχεδόν αδιάκριτου μεγέθους τύπου-GPSDot δέκτες, οι οποίοι σε συνδυασμό με τις σημερινές δυνατότητες επικοινωνίας του mobile computing μπορούν να απειλήσουν την ιδιωτικότητα του χρήστη καταγράφοντας τις κινήσεις του με ή χωρίς την έγκριση του.



• Τη χρήση απλών GNSS jammers ή spoofers (συσκευές παρεμβολής και παραπλάνησης) και τη δυνατότητα τους να δημιουργήσουν πραγματικούς κινδύνους στην εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων πλοήγησης και εντοπισμού οχημάτων, σκαφών και αεροσκαφών ή άλλων ζωτικής σημασίας εφαρμογών που κάνουν χρήση των δορυφορικών συστημάτων εντοπισμού (π.χ. δίκτυα επικοινωνιών που βασίζονται στην ακριβή αναφορά του χρόνου που παρέχουν τα συστήματα GNSS για να συγχρονίσουν τη λειτουργία τους).

Τα τελευταία χρόνια, σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από την συνεχή διακίνηση πληροφορίας, οι ταχείς ρυθμοί εξέλιξης στους τομείς των τεχνολογιών εντοπισμού θέσης, όπως το GPS και τα άλλα δορυφορικά συστήματα GNSS (Global Navigation Satellite Systems), έξυπνων κινητών τηλεφώνων, και αισθητήρων RF-ID (radio-frequency ID) και Wi-Fi έχουν οδηγήσει σε ένα ευρύ φάσμα εμπορικών και κοινωνικά ωφέλιμων υπηρεσιών πληροφόρησης βασισμένων στη δημιουργία και αξιοποίηση σχεσιακών βάσεων γεωχωρικών δεδομένων, τις λεγόμενες location-awareness services, οι οποίες αλλάζουν τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον μας και μεταξύ μας.

Αυτές οι νέες τεχνολογίες, με τη χρήση χώρο-ενήμερων συσκευών επιτρέπουν να εντοπίζονται οι θέσεις των χρηστών με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, και μέσω αυτής της γνώσης είναι δυνατή μια νέα κατηγορία ασύρματων εφαρμογών που, όπως προαναφέρθηκε, είναι ευρέως γνωστές ως Υπηρεσίες Αξιοποίησης της Γεωγραφικής Θέσης (Location-based Services, LBS), οι οποίες, σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δοθεί από το Open Geospatial Consortium, παρέχουν πληροφορίες προσαρμοσμένες στις εκάστοτε συνθήκες κινητικότητας του χρήστη και τις απαιτήσεις του, ιδιαίτερα σε ώρα ανάγκης.

Ιστορικά, η παροχή τέτοιων υπηρεσιών ανάγεται πίσω στην δεκαετία του 1980, με την ανάπτυξη των πρώτων βασικών υπηρεσιών εντοπισμού και αυτόματου προσδιορισμού οχημάτων (Automated Vehicle Location, AVL), για τις οποίες το κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν το υψηλό κόστος τόσο των χώρο-ενήμερων συσκευών εκείνης της εποχής, όσο και των παρεχόμενων υπηρεσιών, γεγονός που περιόριζε σημαντικά τη ζήτηση τους.

Συγκριτικά, σήμερα ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα που προσφέρουν τέτοιες εφαρμογές είναι ότι αξιοποιούν με συνεργατικό τρόπο τις δυνατότητες των επιμέρους τεχνολογιών που χρησιμοποιούν, ώστε να αντιμετωπίζονται πιο αποδοτικά και οικονομικότερα διάφορα τεχνικά προβλήματα. Για παράδειγμα, δεδομένου ότι το σύστημα GPS, όπως όλα τα συστήματα GNSS, είναι λιγότερο εξαρτημένο από την τοπολογία ενός τηλεπικοινωνιακού (κυψελωτού) δικτύου ραδιοεντοπισμού για κινητά τηλέφωνα, η εφαρμογή υβριδικών τεχνικών, όπως το υποβοηθούμενο (assisted) GPS μειώνει τις απαιτήσεις ισχύος ενός κινητού τηλεφώνου και αυξάνει την ακρίβεια της θέσης που αυτό παρέχει όταν έχει ενσωματωμένο ένα GPS chip. Με τον τρόπο αυτό, η γεωγραφική θέση ενός κινητού τηλεφώνου μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να παρέχει υπηρεσίες εντοπισμού θέσης, συμπεριλαμβανομένης της διαφήμισης, ή άλλες συγκεκριμένες πληροφορίες εξαρτώμενες από τη θέση του χρήστη, όπως υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης ή δημοφιλείς δραστηριότητες όπως το Geocashing που συχνά περιλαμβάνει περπάτημα ή πεζοπορία σε συγκεκριμένες φυσικές τοποθεσίες.

Από την άλλη πλευρά, τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, με τη μεγάλη διείσδυση τους στην αγορά, έχουν τη δυνατότητα να δώσουν, μεγαλύτερη αξία στις ήδη παρεχόμενες υπηρεσίες εντοπισμού και πλοήγησης, χρησιμοποιώντας τις αυξημένες δυνατότητες, που συνεπάγεται η ευκολία γνώσης της θέσης μέσω δορυφόρων. Αυτό μπορεί να αυξήσει ακόμη περισσότερο τις εμπορικές ευκαιρίες, να αυξήσει την οικονομική απόδοση των δικτύων κινητής επικοινωνίας και να βοηθήσει στην κάλυψη εξειδικευμένων αναγκών των χρηστών, συντελώντας παράλληλα στην ασφάλειά τους και αυξημένη ευκολία τους, καθώς και σε νέες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Τυπικό παράδειγμα αποτελεί η γνωστή υπηρεσία της Google, το Google Latitude, που επιτρέπει τον εντοπισμό της γεωγραφικής θέσης κατόχων κινητών με ενσωματωμένο GPS και Google Mobile Maps. Εάν κάποιος χρήστης της εν λόγω υπηρεσίας έχει ενεργοποιήσει το GPS στο κινητό του, στον ηλεκτρονικό χάρτη εμφανίζεται σε πραγματικό χρόνο, μέσα από το Google Mobile Maps, το σημείο στο οποίο βρίσκεστε αυτός. Επιπλέον, το εκάστοτε γεωγραφικό στίγμα του μπορεί να το μοιραστεί με φίλους, συγγενείς ή συναδέλφους, προκειμένου να γνωρίζουν και αυτοί την εκάστοτε θέση του ή εάν βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από εκείνους.

Βάσει του τρόπου χρήσης της πληροφορίας θέσης που αξιοποιούν οι υπηρεσίες LBS, οι παρεχόμενες υπηρεσίες τους συνήθως κατηγοριοποιούνται σε:

• Υπηρεσίες πλοήγησης, αναφερόμενες στις ανάγκες του χρήστη να λαμβάνει έγκαιρα κατάλληλες οδηγίες πλοήγησης στην γεωγραφική περιοχή που βρίσκεται, προκειμένου να γνωρίζει την ακριβή θέση του καθώς και πώς να μεταβεί στον επιθυμητό προορισμό του.



• Υπηρεσίες ασφάλειας, οι οποίες αφορούν την ικανότητα για την εύρεση της θέσης ενός ατόμου το οποίο είτε δεν γνωρίζει την ακριβή του θέση (ιδιαίτερα εάν αυτό βρίσκεται σε κίνδυνο ή σε ανάγκη, όπως σε περιπτώσεις οδικής βοήθειας), είτε δεν είναι σε θέση να την διαμηνύσει σε τρίτους εξ αιτίας κάποιου περιστατικού έκτακτης ανάγκης (π.χ. τραυματισμός σε ατύχημα, παράγοντες όπως δύσκολες κυκλοφοριακές ή καιρικές συνθήκες).



• Υπηρεσίες ανίχνευσης θέσης, αναφερόμενες, για παράδειγμα, στην ανάγκη ενός ατόμου να γνωρίζει εάν κάποιο τρίτο πρόσωπο είναι την περιοχή ενδιαφέροντος του ή στην ανάγκη να είναι γνωστή διαχρονικά η θέσης προσώπων, οχημάτων, κινητών εξοπλισμών ή προϊόντων προκειμένου να γίνεται καλύτερη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων (π.χ. εκτίμηση χρόνου άφιξης, παρακολούθηση κλεμμένου οχήματος ή εύρεση κοντινότερου οχήματος) ή να χρεώνονται αποτελεσματικότερα διάφορες υπηρεσίες συναλλαγής (π.χ. χιλιομετρική χρέωση διοδίων).



• Υπηρεσίες πληροφόρησης, όπως η παροχή έγκυρων και επίκαιρων πληροφοριών τουριστικού ενδιαφέροντος, υπηρεσιών καταλόγου κοντά στον χρήστη (π.χ. εφαρμογές m-commerce), πληροφόρησης για τοπικά επικείμενα συμβάντα, και αποστολή διαφημιστικών μηνυμάτων ανάλογα με την περιοχή που κινείται ο χρήστης (π.χ. προτάσεις για εστιατόρια, σινεμά, κ.ά.).

Παρά την ευρύτητα των εφαρμογών τους και τη θετική πλευρά της χρήσης υπηρεσιών αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης, τελευταία έχει ανακύψει και μια σκοτεινή πλευρά που δημιουργείται αφενός από τη συνδυασμένη χρήσης GPS μικροσυσκευών, των δυνατοτήτων κινητής επικοινωνίας και του Διαδικτύου, και εφετέρου της τυχόν διάθεσης των πληροφοριών που πηγάζουν από τη γνώση του γεωγραφικού στίγματος των χρηστών χωρίς την προηγούμενη και σύμφωνη συγκατάθεση τους: τον κίνδυνο απώλειας της ιδιωτικότητας και της ανωνυμίας του ατόμου από την άνευ κανόνων εκμετάλλευση της γνώσης της θέσης του.



Για παράδειγμα, χώρο-ενήμερες συσκευές που υποστηρίζουν τυπικές δραστηριότητες της καθημερινότητας, όπως η χρήση ενός GPS στο αυτοκίνητο, ενός έξυπνου κινητού τηλεφώνου, μιας συσκευής e-Pass διοδίων, κ.ά. παρέχουν πληροφορίες για τη θέση του χρήστη, οι οποίες μπορούν να αποθηκευθούν με πολλούς τρόπους και να αξιοποιηθούν κατάλληλα, με ή χωρίς τη γνώση του χρήστη τους. Οι τεχνολογίες εντοπισμού στις οποίες βασίζονται τέτοιες εφαρμογές επιτρέπουν την καταγραφή και απεικόνιση της κινητικότητας και, κατ' επέκταση, των δραστηριοτήτων του χρήστη. Αυτό είναι εφικτό, δεδομένου ότι , ακόμα και με τη χρήση ισχυρών σταθερών ψευδωνύμων (Εικόνα 6, αριστερά) ή ακόμα και τυχαίων ψευδωνύμων που αλλάζουν σε τακτά διαστήματα (Εικόνα 6, δεξιά), αναδεικνύουν μοτίβα ατομικής συμπεριφοράς ή προσφέρουν μια βάση για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με ένα ευρύ φάσμα άλλων προσωπικών πληροφοριών που μέχρι σήμερα δεν ήταν εφικτό να γίνουν εύκολα γνωστές χωρίς τη χρήση της υψηλής ακρίβειας χωρικής πληροφορίας που παρέχουν οι εν λόγω τεχνολογίες.

Περισσότερες πληροφορίες για τις υπηρεσίες αξιοποίησης της θέσης και των ζητημάτων ιδιωτικότητας της θέσης:

• Ε. Γεωργίου (2003) - Υπηρεσίες Αξιοποίησης της Γεωγραφικής Θέσης, Διπλ. Εργ., ΣΑΤΜ, ΕΜΠ.
• Σουηδία: Με GPS τα παιδιά σε σχολικές εκδρομές
• Gruteser, Μ. and D. Grunwald (2003) - "Anonymous Usage of Location-Based Services through Spatial and Temporal Cloaking". In Proc. of the First International Conference on Mobile Systems, Applications, and Services, May.
• Alan F. Westin (1968), PRIVACY AND FREEDOM, 25 Wash. & Lee L. Rev. 166.
• Duckham, M. and L. Kulik (2006) - Location privacy and location-aware computing in Dynamic & Mobile GIS
• Ακριβοπούλου, Χ.Μ. - Προστασία της ιδιωτικότητας στην ΕΕ

Σήμερα που διάφορες χώρο-ενήμερες συσκευές μπορούν να έχουν ενσωματωμένους και διάφορους αισθητήρες ώστε να υποστηρίζουν εφαρμογές για τη γνώση του περιβάλλοντος χώρου (mobile context-aware) στον οποίο κινείται ο χρήστης τους, δυνητικά μπορούν να καταγράφουν σχεδόν όλες τις φυσικές παραμέτρους που περιβάλλουν τη συσκευή και τον κάτοχο της, κάτι που πρακτικά ισοδυναμεί με το να καταγράφεται ταυτόχρονα και σε μεγάλη έκταση και το τι βιώνει ο ίδιος ο χρήστης: π.χ., εφόσον ο χρήστης ταξιδεύει με κάποια ταχύτητα, και η συσκευή ταξιδεύει με την ίδια ταχύτητα, στην ίδια περιοχή, κοντά στους ίδιους ανθρώπους και τα σημεία ενδιαφέροντος με τον κάτοχό της, εκτίθεται στην ίδια θερμοκρασία, και περιβάλλεται από τους ίδιους θορύβους και τα ίδια επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Αυτό επιτρέπει σε servers που είναι συνδεδεμένοι ασύρματα με τέτοιες συσκευές να αναλύουν τα δεδομένα που συλλέγονται αυτές και να συνάγουν συμπεράσματα σχετικά με την εκάστοτε δραστηριότητα του χρήστη.

Ήδη η Google πρόσφατα κατοχύρωσε μια νέα πατέντα που θα της επιτρέψει συντομα να παρέχει μια ανάλογη υπηρεσία ικανή να καθορίσει όχι μόνο που βρίσκεται ένας χρήστης της αλλά και τι ακριβώς κάνει με βάση την περιβαλλοντική κατάστασή του π.χ. τις περιβάλλουσες φωνές και ήχους, την θερμοκρασιακή κατάσταση του περιβάλλοντός χώρου και άλλες περιβαλλοντικές συνθήκες. Για παράδειγμα, προβλέπεται ότι καλώντας τη συγκεκριμένη υπηρεσία εξυπηρέτησης της Google, αυτή χάρη στους περιβάλλοντες ήχους του πλήθους και μιας ανακοίνωσης από μεγάφωνα να καταλάβει ότι ο χρήστης παρακολουθεί, παραδείγματος χάριν, έναν αγώνα ποδοσφαίρου ή μια συναυλία σε ανοικτό χώρο μια κρύα φθινοπωρινή νύχτα. Με βάση την πληροφόρηση αυτή, η Google θα μπορεί να προτείνει ένα καλό κοντινό εστιατόριο ή καφετέρια για τη συνέχεια μετά το ματς ή ακόμα και ... να διαφημήσει ένα καλό ζεστό ρόφημα εάν η θερμοκρασία έχει πέσει ιδιαίτερα χαμηλά.

Ο τυπικός στόχος τέτοιων καταγραφών είναι, σύμφωνα με τους παρόχους των εκάστοτε υπηρεσιών LBS, ώστε να μπορούν να προτείνουν την κατάλληλη ενέργεια (service provisioning) ή να διοχετεύουν προς τον χρήστη τη δυναμική ενημέρωση που απαιτεί (context and situation awareness information), η οποία θα είναι χρήσιμη σε αυτόν για κάποια συγκεκριμένη κατάσταση ή ανάγκη του κάποια δεδομένη χρονική στιγμή.

Ωστόσο, με την αυτόματη καταγραφή των κινήσεων των χρηστών σε συνεχή βάση, τα συστήματα εντοπισμού των υπηρεσιών LBS παράγουν και μια τεράστια ποσότητα δυνητικά ευαίσθητων πληροφοριών. Η συγκεκριμένη αυτή δυνατότητα τελευταία έχει αναδείξει ένα σημαντικό πρόβλημα για την υλοποίηση νέων εφαρμογών και έχει αναδειχθεί σε μια σοβαρή νέα πρόκληση για την μελλοντική έκταση της λειτουργίας τέτοιων χώρο-ενήμερων υπηρεσιών πληροφόρησης.

Τυπικά, το απόρρητο της πληροφορίας της θέσης ή τοποθεσίας (location information) σχετίζεται με τον έλεγχο της πρόσβασης στις πληροφορίες αυτές. Η πτυχή αυτή της ιδιωτικότητας του χρήστη, όσον αφορά τη γνώση της θέση του, είναι γνωστή ως location privacy.

Ο γενικός ορισμός και βασικός χαρακτηρισμός της έννοιας της ιδιωτικότητας ανάγεται πίσω στην δεκαετία του 1960 όταν έγινε εφικτή η μαζική επεξεργασία και διάθεση πληροφοριών μέσω των πρώτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σύμφωνα με το πρωτοποριακό νομικό άρθρο "Privacy and Freedom" του Alan F. Westin (1967), η έννοια της ιδιωτικότητα περιγράφεται ως


Σε αυτό το γενικότερο εννοιολογικό πλαίσιο, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορες πτυχές της ιδιωτικότητας: εδαφική, σωματική, επικοινωνιακή, σχεσιακή, λήψης αποφάσεων, κ.ά. Εναλλακτικά, ανάλογα με την αντίληψη μας για το επίπεδο προστασίας ή των επιπτώσεων της ιδιωτικότητας την ζωή μας μπορεί να γίνει διάκριση της ιδιωτικότητας στις ακόλουθες κύριες μορφές της:

• Στην ιδιωτικότητα ζωτικού χώρου (vital space privacy) ή με τον παραπλήσιο όρο, στην εδαφική ή χωρική ιδιωτικότητα (territorial privacy), η οποία αναφέρεται στην προστασία του στενού φυσικού χώρου που περιβάλει ένα άτομο (π.χ. χώρος εργασίας ή κατοικίας). Για παράδειγμα, στα τέλη του 19ου αι. το "δικαίωμα να μένει κάποιος μόνος", όπως το διατύπωσαν οι Louis D. Brandeis και Samuel D. Warren, στο περυώνυμο άρθρο τους "The Right to Privacy" του 1890, αντικατόπτριζε την ανάγκη για εδαφική ή χωρική ιδιωτικότητα, δίνοντας νομική υπόσταση στο συλλογικό "το σπίτι του καθενός είναι το κάστρο του". Σήμερα εδαφική ή χωρική ιδιωτικότητα αφορά την οριοθέτηση ιδιωτικών χώρων, αλλά και χώρων όπως το περιβάλλον εργασίας ή οι δημόσιοι χώροι. Για παράδειγμα, η παρακολούθηση μέσω κυκλωμάτων τηλεόρασης και οι εξακριβώσεις στοιχείων, είναι ζητήματα που αφορούν την εδαφική ιδιωτικότητα. Μια σχετική μορφή ιδιωτικότητας, που αποκτά νόημα σήμερα με την εξέλιξη των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), αφορά στην τοποθεσία του ατόμου, για την οποία θα γίνει σχετική αναφορά παρακάτω.



• Στην ιδιωτικότητα του ατόμου (bodily privacy), η οποία αναφέρεται στην προστασία του ατόμου από αναίτιες παρεμβάσεις τρίτων στην ιδιωτική του ζωή (π.χ. αναιτιολόγητη φυσική έρευνα, ανήθικη και παράνομη έρευνα για την απόκτηση προσωπικών πληροφοριών κλπ.). Σήμερα, για παράδειγμα, έντονες συζητήσεις για την ιδιωτικότητα του ατόμου εμφανίζονται στην επικαιρότητα αναφορικά με τη συγκέντρωση γενετικού υλικού (DNA) πολιτών και ο τρόπος με τον οποίο γίνονται πλέον συλλήψεις και προσαγωγές βασισμένα σε τέτοια ευαίσθητα δεδομένα.



• Στην πληροφοριακή ιδιωτικότητα, (information privacy), η οποία αναφέρεται στην αξίωση του ατόμου να γνωρίζει εάν και με ποιο τρόπο συλλέγονται, αποθηκεύονται ή/και διαμοιράζονται σε τρίτους προσωπικά του δεδομένα. Η προστασία αυτής της μορφής της ιδιωτικότητας περιλαμβάνει τη θέσπιση κανόνων που διέπουν τη συλλογή και την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, όπως χρηματοπιστωτικές πληροφορίες, ιατρικά, φορολογικά και άλλα συναφή προσωπικής φύσεως στοιχεία. Με τις συνεχείς τεχνολογικές αλλαγές, η νομική προστασία της πληροφοριακής ιδιωτικότητας, ελλοχεύει κινδύνους για την καταπάτηση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και την προσβολή της προσωπικότητας του ατόμου με την προβολή ή τη χωρίς συγκατάθεση χρήση προσωπικών δεδομένων.

Ένας άλλος τρόπος διάκρισης της ιδιωτικότητας γίνεται διαμέσου των ορίων παραβίασής της, όπως είναι τα φυσικά, κοινωνικά, χωροταξικά ή χρονικά όρια και τα όρια λόγω παροδικών ή εφήμερων επιπτώσεων και των συνθηκών, το είδος της πληροφορίας και της κατάστασης κάτω από την οποία γίνεται αυτή η παραβίαση των συγκεκριμένων ορίων.

Η ιδιωτικότητα της θέσης (location privacy) και, κατ' επέκταση η ορθή ή μη χρήση της πληροφορίας θέσης που αφορά ένα άτομο, αποτελεί ένα συγκεκριμένο τύπο της ιδιωτικότητας της πληροφορίας που μπορεί να οριστεί ως:

"η δυνατότητα των ατόμων να καθορίζουν από μόνοι τους, όταν, πώς και σε ποιο βαθμό αξιόπιστες και επίκαιρες πληροφορίες σχετικές με την τρέχουσα ή προηγούμενη τοποθεσία στην οποία βρεθήκαν να κοινοποιούνται σε τρίτους, εκτός ίσως σε ειδικές περιπτώσεις βραχυπρόθεσμης ή μεσοπρόθεσμης διάρκειας",

ή με πρακτικούς όρους:

"η ικανότητα ενός ατόμου να κινείται σε δημόσιο χώρο με την προσδοκία ότι υπό κανονικές συνθήκες η θέση του δεν θα καταγράφεται από τρίτους, συστηματικά και κρυφά για μελλοντική χρήση".

Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι το ζήτημα της ιδιωτικότητας και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων είναι κρίσιμο στη σημερινή εποχή. Ειδικότερα, είναι άμεσα αντιληπτό ότι η ικανότητα του προσδιορισμού της θέσης ενός χρήστη μιας υπηρεσίας πληροφόρησης και η αποκάλυψη της θέσης του σε τρίτους, χωρίς την ύπαρξη σαφώς ορισμένων κανόνων προφύλαξης των προσωπικών στοιχείων που πηγάζουν από αυτή τη γνώση, μπορεί να οδηγήσει στην πλήρη καταγραφή των δραστηριοτήτων και των κινήσεών του, χάνοντας έτσι την ιδιωτικότητα και την ανωνυμία του. Έτσι, εάν ο χρήστης μιας χώρο-ενήμερης συσκευής κάνει χρήση μιας υπηρεσίας LBS, το κρίσιμο ερώτημα είναι μέχρι σε ποιο βαθμό είναι διατιθέμενος να ανταλλάζει το επίπεδο της ποιότητας των υπηρεσιών που τον εξυπηρετούν σε βάρος της ιδιωτικότητας και της ανωνυμίας του.

Τα θέματα αυτά κρίνονται ως ιδιαίτερα σημαντικά, δεδομένου ότι, όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις των υπηρεσιών αναγνώρισης θέσης και πληροφόρησης, ειδικότερα, όταν με τη γρήγορη εξάπλωση παράλληλων ασυρμάτων τεχνολογιών, όπως το Wi-Fi, είναι εμφανές πως η γνώση της θέσης είναι απλά το σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη της προσωποποίησης των παρεχομένων υπηρεσιών (personalization & context-aware services) στις οποίες στοχεύουν οι υπηρεσίες LBS της επόμενης γενιάς.

Στην πράξη, οι χαρακτηριστικές πληροφορίες που συλλέγονται μέσω των χώρο-ενήμερων συσκευών στους servers μιας υπηρεσίας LBS αποτελούν συγκεκριμένες χώρο-χρονικές σειρές δεδομένων θέσης, οι οποίες ακολουθούνται από τους χρήστες κατ' επανάληψη. Τα εν λόγω χώρο-χρονικά δεδομένα των χρηστών, σε συνδυασμό με εξωτερικές πληροφορίες και αλγορίθμους συσχετισμού χώρου ή χρόνου, είναι δυνατόν να αποκαλύψουν την ταυτότητα των ατόμων στα οποία αναφέρονται, καθώς επίσης και να επιτρέψουν την αναγνώριση των τοποθεσιών που επισκέφτηκε ένα άτομο καθώς επίσης και τους χρόνους κατά τους οποίους έλαβαν χώρα αυτές οι επισκέψεις. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει ταυτοποίηση του χρήστη εκμεταλλευόμενοι κάποια εξωτερική παρατήρηση σχετικά με την αναγνώριση της τοποθεσίας στην οποία βρέθηκε ο χρήστης (π.χ. τη θέση ενός ΑΤΜ της τράπεζας του) και μέσω κάποιου ερωτήματος που έγινε στον ίδιο χρόνο από συγκεκριμένο συνδρομητή της υπηρεσίας LBS. Στην περίπτωση αυτή ακόμα και η χρήση ενός ψευδωνύμου δεν είναι ικανή να προστατεύσει την ταυτοποίηση του συγκεκριμένου συνδρομητή με ολόκληρη τη σειρά των μετακινήσεων του (Εικόνα 9).

Επιπλέον, και ίσως το πιο ανησυχητικό, είναι ότι μπορούν να αποκαλύψουν και άλλα προσωπικά στοιχεία ή/και τις συνήθειες των χρηστών σχετικά με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων (όπως συχνές επισκέψεις σε νοσοκομεία, σε σημεία συνάντησης ή ακόμα και σε σκηνές εγκλήματος - που μπορούν να οδηγήσουν σε παρεισδυτικά συμπεράσματα (intrusive inferences) για τις προσωπικές προτιμήσεις, την κατάσταση υγείας, και τις παράνομες δραστηριότητες ή εναλλακτικό τρόπο ζωής του ατόμου, αλλά και να αυξήσουν τους κινδύνους ενοχλήσεων, όπως ανεπιθύμητα μηνύματα μάρκετινγκ (location-based spam) έως σοβαρά προσωπικά ζητήματα ασφάλειας και επιβλαβείς συναντήσεις (όπως ενέργειες παρεμβάσεων, καταδίωξης ή ακόμα και φυσικής επίθεσης).

Είναι εμφανές ότι χωρίς ισχυρή προστασία, οι πληροφορίες αυτές μπορούν να αναδιαμορφώνονται από τρίτα ενδιαφερόμενα μέρη εάν είχαν πρόσβαση σε αυτές. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς, παραδείγματος χάριν, ένα δικηγορικό γραφείο να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες σε βάρος των αντιδίκων του, μια ασφαλιστική εταιρεία να ερμηνεύει τα δεδομένα με τρόπο που να επιτρέπει την επιβολή κυρώσεων στους πελάτες της, ή οι εταιρείες μάρκετινγκ να θέλουν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα ώστε να βομβαρδίζουν τον χρήστη με διαφημίσεις ή μηνύματα προώθησης προϊόντων.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι με τις εξελίξεις της τεχνολογίας των δεκτών GNSS και τις ολοένα αυξανόμενες χρήσεις τους, καθώς επίσης με τις συνεχείς βελτιώσεις στους τομείς της πληροφορικής και των ασύρματων δικτύων, είναι φυσικά αδύνατον να σταματήσει η κλιμάκωση και η παροχή νέων ασύρματων υπηρεσιών LBS, από τις οποίες τα οφέλη που προσφέρονται στους χρήστες τους είναι ήδη εντυπωσιακά. Ταυτόχρονα όμως, με την εξάπλωση των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης (mobile social networking, instant messaging, κλπ.) και την ενσωμάτωση τους στις χώρο-ενήμερες συσκευές, η πιθανότητες κατάχρησης προσωπικών δεδομένων και κατ' επέκταση της ιδιωτικότητας του ατόμου εκ αιτίας της γνώσης των χώρο-χρονικών δεδομένων διακίνησης του αυξάνονται, με αποτέλεσμα να αυξάνεται επίσης και ο σκεπτικισμός γύρω από την ασφάλεια χρήσης των υπηρεσιών LBS.

Είναι ενδεικτικό ότι σε σχετικά πρόσφατες δημοσκοπήσεις στις ΗΠΑ, σχετικά με τις ανησυχίες των χρηστών των υπηρεσιών LBS και mobile εφαρμογών, ένα μεγάλο ποσοστό (38%) των ερωτηθέντων θεωρεί τα ζητήματα ιδιωτικότητας ως πρωτεύουσας σημασίας (Eικόνα 10), ενώ σε ερωτήματα σχετικά με τις προτιμήσεις τους αναφορικά με τη διάθεση και τον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων τους ένα παρόμοιο ποσοστό (40%) θεωρεί ότι, ανάμεσα σε άλλες πληροφορίες, δεν θα μοιράζονταν με τρίτους μέσω μιας mobile εφαρμογής τα δεδομένα για τη θέση τους. Ένα δε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό (74%) δεν θα ήθελε η γνώση της θέση του να χρησιμοποιείται για να γίνεται αποδέκτης στοχευμένων διαφημιστικών μηνυμάτων.

Συνεπώς, προκειμένου να μπορεί να διασφαλιστεί ότι δεν υφίστανται οι προαναφερόμενοι κίνδυνοι απώλειας της ιδιωτικότητας του χρήστη, αυτό που χρειάζεται επειγόντως να αλλάξει είναι ότι για την δημιουργία μιας LBS υπηρεσίας πληροφόρησης, κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της, οι αποφάσεις που λαμβάνονται υπόψη δεν θα πρέπει να είναι τυχαίες, αλλά να περιλαμβάνουν ορισμένες παραμέτρους που αφορούν το είδος της υπηρεσίας και τα επιθυμητά χαρακτηριστικά της. Προς αυτή την κατεύθυνση, επιβάλλεται ότι τα συστήματα και οι υποδομές στις οποίες στηρίζονται αυτές οι υπηρεσίες θα πρέπει να κατασκευάζονται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία της ιδιωτικότητας των χρηστών τους, ως μέρος του αρχικού σχεδιασμού τους.

Η ευκολότερη και καλύτερη λύση για την προστασία της ιδιωτικότητας από την γνώση της γεωγραφικής θέσης θα ήταν προφανώς να οικοδομηθούν συστήματα τα οποία κατ' αρχή δεν θα συλλέγουν δεδομένα. Αυτό φυσικά ακούγεται σαν μια ανεδαφική απαίτηση. Για παράδειγμα, πως μια υπηρεσία LBS θα μπορούσε να ενημερώσει κάποιο χρήστη της πότε οι φίλοι ή οι συνεργάτες του θα βρίσκονται σε κοντινή απόσταση χωρίς το σύστημα να γνωρίζει που βρίσκονται αυτός ή/και εκείνοι;

Στην πράξη, καθώς εμφανίζονται ολοένα και περισσότερες υπηρεσίες αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης, η επέκταση τους έφερε στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος για τους νομοθέτες, τους φορείς ανάπτυξης εφαρμογών και υπηρεσιών LBS και τους χρήστες τους, την καλύτερη κατανόηση για τα διαφορετικά επίπεδα της ευθύνης που έλειπαν από τον καθένα από αυτούς. Έτσι, έχουν κατά καιρούς προταθεί διάφορες προσεγγίσεις για την προστασία της ιδιωτικότητας της θέσης εκείνων που χρησιμοποιούν τέτοιες υπηρεσίες πληροφόρησης (Εικόνα 11). Οι αντίστοιχες μέθοδοι προστασίας της ιδιωτικής ζωής μπορούν να λάβουν χώρα στα επίπεδα:

• του δικαίου και της νομοθεσίας (regulatory strategies), δηλ. μέσα από νομοθετικές διατάξεις που οριοθετούν τα αποδεκτά πλαίσια χρήσης, προβολής ή διάθεσης γεωχωρικών δεδομένων που σχετίζονται με τη τρέχουσα θέση του χρήστη ή/και τις τοποθεσίες στις οποίες βρέθηκε στο παρελθόν,



• των κοινωνικών κανόνων και των ασκούμενων πολιτικών από τους παρόχους υπηρεσιών πληροφόρησης (privacy policies) που συνοδεύουν τα γεωχωρικά δεδομένα και περιγράφουν επακριβώς τις εκάστοτε δεσμεύσεις για τη χρήση τους, και



• της πρακτικής διαχείρισης και προστασίας των γεωχωρικών και άλλων προσωπικών δεδομένων (information hiding) του ατόμου,

ώστε να υπάρχει καλύτερη προστασία της ανωνυμίας του χρήστη και να ελαχιστοποιείται αποτελεσματικά ο κίνδυνος βλάβης της ιδιωτικής ζωής του από την κακόβουλη χρήση της γνώσης της θέσης του ή/και των κινήσεων του.

Το συγκεκριμένο πρόβλημα της διαφύλαξης της ιδιωτικότητας του ατόμου εξ αιτίας της γνώσης της θέσης του εστιάζεται σε δύο κύριες απαιτήσεις:

• Ανωνυμία της θέσης του χρήστη μιας υπηρεσίας LBS, όταν αυτός αναζητάει συγκεκριμένες πληροφορίες. Για παράδειγμα, νομοθετικά ή/και τεχνικά να μπορεί να επιβληθεί τα γεωχωρικά δεδομένα μιας υπηρεσίας LBS να υπόκεινται σε επεξεργασία μόνο όταν είναι ανώνυμα ή όταν έχει δοθεί προηγούμενη συγκατάθεση του χρήστη και μόνο κατά τη διάρκεια που απαιτείται για αποδοθεί προς τον χρήστη ένα συγκεκριμένο επίπεδο υπηρεσιών.



• Ανωνυμία προσδιοριστικών χαρακτηριστικών του χρήστη, ιδιαίτερα όταν αυτά περιλαμβάνουν ευαίσθητες πληροφορίες (π.χ. διαχρονικά στοιχεία των διακινήσεων του). Για παράδειγμα, νομοθετικά ή/και τεχνικά να μπορεί να επιβληθεί ότι η υπηρεσία LBS πρέπει να ενημερώνει τον χρήστη, να έχει την έγκριση του για τον τύπο των δεδομένων θέσης του χρήστη που αυτή συλλέγει, αποθηκεύει και επεξεργάζεται, την πρόθεση χρήσης αυτών των δεδομένων, τη διάρκεια επεξεργασίας ή χρήσης τους, και εάν αυτά θα είναι προσβάσιμα σε τρίτους και σε ποιους συγκεκριμένα.

Από την νομική πλευρά, ήδη πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων και τα περισσότερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έχουν υιοθετήσει νομοθετικές διατάξεις που επικεντρώνονται στην προστασία της ιδιωτικότητας του χρήστη κατά τη διακίνηση πληροφορίας μέσω του Διαδικτύου, οι οποίες καλύπτουν επίσης και βασικά θέματα της χρήσης δεδομένων που αφορούν τη θέση του χρήστη των LBS υπηρεσιών, όπως: την ακούσια και χωρίς συγκατάθεση από τον χρήστη αποστολή μηνυμάτων, και την απώλεια της ιδιωτικότητας του που πηγάζει από τη συλλογή, εκμετάλλευση και κατάχρηση προσωπικών δεδομένων.

Από την τεχνική πλευρά, οι λύσεις που συνήθως προτείνονται βασίζονται κυρίως στην τροποποίηση των χώρο-χρονικών γνωρισμάτων του χρήστη που προστατεύουν την ανάλυση των χώρο-χρονικών δεδομένων των χρηστών, ώστε να διατηρείται η ανωνυμία του χρήστη. Οι δύο κύριες τέτοιες τεχνικές είναι οι λεγόμενες τεχνικές k-ανωνυμίας (k-anonymity) και οι τεχνικές σύμπτωσης μετασχηματισμένων θέσεων (transformation-based matching).

Το κοινό κεντρικό χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων τεχνικών είναι ότι λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης στον πάροχο της υπηρεσίας LBS, προσδιορίζεται μια διευρυμένη περιοχή ασφαλείας γύρω από την εκάστοτε θέση του χρήστη, για την οποία τα αναγνωριστικά χαρακτηριστικά του χρήστη και η πραγματική του θέση έχουν αφαιρεθεί ή αποκρυφτεί από ένα κεντρικό εξυπηρετητή.

Ο πρώτος τύπος εκ των δύο τεχνικών προστασίας της ιδιωτικότητας, παρέχει τη λεγόμενη k-ανωνυμία, δεδομένου ότι σημασιολογικά ένας χρήστης θεωρείται k-ανώνυμος σε μια περιοχή, εάν η θέση του είναι αρκετά ανακριβής ή ασαφής ώστε να μην μπορεί αυτός να ξεχωριστεί ανάμεσα σε τουλάχιστον k-1 άλλους χρήστες που κάνουν χρήση της υπηρεσίας LBS στην ίδια περιοχή και την ίδια χρονική στιγμή. Πρακτικά, αρχικά αποστέλλεται στον λεγόμενο έμπιστο εξυπηρετητή (trusted server) η πραγματική θέση q = [ x, y ] του χρήστη στη χρονική στιγμή t, μαζί με το αίτημα του π.χ. για κάποιο σημείο ενδιαφέροντος στην περιοχή που αυτός κινείται. Χρησιμοποιώντας έναν αλγόριθμο απόκρυψης (cloaking algorithm), ο έμπιστος εξυπηρετητής υπολογίζει και αποστέλλει στον εξυπηρετητή της υπηρεσίας LBS μια ορθογώνια περιοχή Q' = ([ x₁, y₁ ], [ x₂, y₂] ), γύρω από την πραγματική θέση q, μέσα στην οποία βρίσκεται ο χρήστης στο χρονικό διάστημα [ t₁, t₂ ]. Αυτό ισοδυναμεί με μια ελαττωμένη διακριτότητα της πραγματικής θέσης εντοπισμού q, δεδομένου ότι η περιοχή Q' εμπεριέχει επιπρόσθετα τουλάχιστον και άλλες k-1 διακριτές θέσεις. Στη συνέχεια, ο εξυπηρετητής της υπηρεσίας LBS, με βάση την περιοχή Q' προσδιορίζει όλα τα πιθανά n σημεία ενδιαφέροντος με τις συντεταγμένες τους, π.χ. p₁, p₂, p₃, ..., p_n που ικανοποιούν το αίτημα του χρήστη μέσα στην περιοχή Q', γύρω από τις συνολικά k διακριτές θέσεις της περιοχής και τα αποστέλλει πίσω στον έμπιστο εξυπηρετητή. Ο έμπιστος εξυπηρετητής, με τη σειρά του, γνωρίζοντας την πραγματική θέση q του χρήστη ξεχωρίζει, π.χ. με όρους εγγύτητας, ανάμεσα στις πιθανές τιμές p_i, i = 1,2, ..., n, το πλησιέστερο στον χρήστη σημείο ενδιφέροντος και τον ενημερώνει.

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούν αυτή την προσέγγιση διαφύλαξης της ανωνυμίας του χρήστη διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τρόπο που επιλέγεται για τον καθορισμό της περιοχής Q'. Το πλεονέκτημα τους είναι ότι παρέχουν ισχυρή προστασία της πληροφορίας της θέσης του εκάστοτε χρήστη, ενώ το κύριο ευάλωτο σημείο τους είναι ο ίδιος ο έμπιστος εξυπηρετητής που χρησιμοποιούν, ο οποίος εάν για κάποιο λόγο καταρρεύσει μπορεί να παραλύσει τη λειτουργία ολόκληρης της διαδικασίας πληροφόρησης που παρέχει η υπηρεσία LBS.

Από την άλλη πλευρά, οι τεχνικές σύμπτωσης μετασχηματισμένων θέσεων αποφεύγουν τα προηγούμενα προβλήματα, βασιζόμενες στην άμεση επικοινωνία του χρήστη απευθείας με τον εξυπηρετητή της υπηρεσίας LBS, δηλαδή χωρίς να παρεμβάλεται στην εν λόγω διαδικασία κάποιος ενδιάμεσος 'έμπιστος' εξυπηρετητής. Στην περίπτωση αυτή, η προστασία της ιδιωτικότητας του χρήστη της υπηρεσίας LBS διασφαλίζεται ως εξής:

Όπως και με την προηγούμενη προσέγγιση, μαζί με το αίτημα του χρήστη για κάποιο σημείο ενδιαφέροντος στην περιοχή που αυτός κινείται, αποστέλλεται στον εξυπηρετητή της υπηρεσίας LBS όχι η εκάστοτε πραγματική θέση q = [ x, y ] του χρήστη στη χρονική στιγμή t, αλλά μια μετασχηματισμένη μορφή της που εκφράζεται από μια μονοδιάστατη τιμή, π.χ. η θέση q = [ x, y ] = [ 121, 35 ] μετασχηματίζεται στην τιμή π.χ. Η(q) = 15, η οποία υπολογίζεται από μια εκ των προτέρω γνωστή συνάρτηση Η(q), τη συχνά αναφερόμενη ως συνάρτηση Hilbert. Η αντιστοίχιση q = [ x, y ] <--> Η(q) είναι κάτι ανάλογο με τα τα quadkeys σε μια βάση γεωχωρικών δεδομένων, στην οποία κάθε quadkey αντιστοιχεί μονοσήμαντα σε ένα μοναδικό tile ενός χάρτη σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ακρίβειας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κλειδί ευρετηρίου που συνήθως διατηρεί την εγγύτητα των tiles της βάσης δεδομένων στο χώρο των συντεταγμένων x και y.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, της mobile εφαρμογής που χρησιμοποιεί ο χρήστης για να απευθύνει το αίτημα του, ο εξυπηρετητής της υπηρεσίας LBS έχει πρόσβαση σε ήδη μετασχηματισμένες κατά Hilbert τιμές Η( p₁ ), Η( p₂ ), ..., Η( p_n ) όλων των σημείων ενδιαφέροντος p_i, i = 1,2, ..., n στην βάση των γεωχωρικών δεδομένων της υπηρεσίας LBS, και βάσει της τιμής Η(q) που έχει αποστείλει ο χρήστης επιλέγει και του αποστέλει την καταλληλότερη τιμή Η( p_m ), π.χ. εκείνη που αντιστοιχεί στο σημείο ενδιαφέροντος που είναι πλησιέστερα στη θέση του χρήστη και ικανοποιεί το αίτημα του. Για τον χρήστη η πληροφορία Η( p_m ) που λαμβάνει αποκωδικοποιείται χρησιμοποιώντας μια αντιστρέψη διαδικασία για τη συνάρτηση Η(q) και υπολογίζει τις συντεταγμένες του ζητούμενου σημείου ενδιαφέροντος.

Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα της εν λόγω διαδικασίας είναι ότι μεταφέρει, όχι στον χρήστη, αλλά στον εξυπηρετητή της υπηρεσίας LBS όλη την πολυπλοκότητα για τον εκ των προτέρων υπολογισμό των μετασχηματισμένων κατά Hilbert τιμών Η( p₁ ), Η( p₂ ), ..., Η( p_n ) όλων των σημείων ενδιαφέροντος p_i, i = 1,2, ..., n, όπως επίσης και τον φόρτο υπολογισμού κάθε φορά των διαφορών των τιμών Η(q) και κάθε τιμής Η( p_i ), i = 1,2, ..., n που ουσιαστικά εκφράζουν τις αποστάσεις μεταξύ της πραγματικής θέσης του χρήστη από το εκάστοτε σημείο ενδιαφέροντος στην περιοχή που αυτός κινείται.

Η συγκεκριμένη τεχνική παρέχει ισχυρή προστασία της ανωνυμίας του χρήστη, η οποία αυξάνεται όσο δυσκολότερο είναι για τον τυχόν εισβολέα που επιχειρεί να υποκλέψει τα γεωχωρικά δεδομένα που αφορούν τη θέση ενός χρήστη, να βρει ή να προσεγγίσει τη μορφή της χρησιμοποιούμενης συνάρτησης Hilbert, ώστε να μπορεί να αποκωδικοποιήσει τις πληροφορίες με τις εκάστοτε πραγματικές θέσεις του χρήστη.

Οι προηγούμενες περιπτώσεις προστασίας της ιδιωτικότητας της θέσης του χρήστη των mobile εφαρμογών που παρέχονται από τις υπηρεσίες LBS προφανώς δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες προστασίας ενός χρήστη του οποίου οι κινήσεις μπορούν να καταγράφονται, παραδείγματος χάριν, μέσω κάποιας μικροσυσκευής GPS, κάτι ανάλογο με τη συσκευή GPS Dot στη σκηνή του φιλμ 'Ο Κώδικας da Vinci', χωρίς αυτός να το γνωρίζει ή να έχει εγκρίνει την πρόσβαση από τρίτους στα γεωχωρικά δεδομένα των μετακινήσεων του.

Αλλά ακόμα και σε μια τέτοια περίπτωση υπάρχουν άλλοι αποτελεσματικοί τρόποι προστασίας της ιδιωτικότητας του χρήστη μιας τέτοιας μικροσυσκευής. Οι υπάρχουσες τεχνικές λύσεις προστασίας μπορούν να βασιστούν σε άλλου τύπου παρόμοιες μικροσυσκευές χαμηλού κόστους και απαιτήσεων ισχύος, τα λεγόμενα GPS jammers ή spoofers που είναι αντίστοιχα συσκευές παρεμβολής των δορυφορικών σημάτων GPS ή εκπέμπουν παραπλανητικά σήματα GPS που μπορούν να εκληφθούν από ένα δέκτη ως πραγματικά αλλά προφανώς παρέχουν άσχετες με τις πραγματικές συντεταγμένες. Επισημαίνεται ωστόσο ότι, σε πολλές χώρες, η πώληση, εισαγωγή, κατοχή ή χρήση τέτοιων μικροσυσκευών θεωρείται παράνομη, δεδομένου ότι η ενεργοποίηση τους εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους, π.χ.

• για την εύρυθμη λειτουργία κρίσιμων συστημάτων υποδομών που βασίζονται στα σήματα GPS, όπως τα δίκτυα τηλεπικοινωνίας που χρησιμοποιούν το GPS για τον υψηλής ακρίβεια συγχρονισμό του εξοπλισμού που χρησιμοποιούν, ή



• για να προκαλέσουν σε αεροσκάφη, πλοία ή οχήματα να παρεκκλίνουν από την προγραμματισμένη πορεία τους, με όλες τις τυχόν επιπτώσεις επικίνδυνης πλοήγησης.

Πράγματι, η χρήση μιας τέτοιας συσκευής GPS jammer ή spoofer θα μπορούσε να προστατεύσει την ιδιωτικότητα του χρήστη της αποκλείοντας τη χρήση οποιασδήποτε μικροσυσκευής GPS κοντά σε αυτόν, αλλά, στην πραγματικότητα, οι επιπτώσεις από τη χρήση τους θα μπορούσαν να είναι από καταστροφικές, μέχρι να υπάρξουν απρόβλεπτες συνέπειες που προκαλούν προβλήματα ή δυνητικό κίνδυνο έστω και εάν χρησιμοποιηθούν εξ αμελείας. Παραδείγματος χάριν, φανταστείτε έναν επιβάτη σε ένα κρουαζιερόπλοιο να ενεργοποιήσει μια τέτοια συσκευή, ενώ το σκάφος προσπαθεί να διέλθει από μια στενή θαλάσσια ζώνη όπου επικρατούν συνθήκες πυκνής ομίχλης. Οι επικίνδυνες επιπτώσεις ενεργοποίησης μιας συσκευής-παρεμβολέα GPS σε ένα τέτοιο συμβάν, είναι εύκολο να γίνουν αντιληπτές: με το σύστημα πλοήγησης του σκάφους επηρεασμένο από το μπλοκάρισμα των σημάτων GPS και ανίκανο να παράσχει πλέον αξιόπιστες πληροφορίες εντοπισμού, οι κίνδυνοι ενός ατυχήματος είναι περισσότερο από προφανείς.


Στις εικόνες 13 φαίνονται τρεις αντιπροσωπευτικές τέτοιες συσκεύες παρεμβολής των σημάτων GPS. Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι όλες είναι ελαφρές και το μικρό μεγεθος τους, συμπεριλαμβανομένων των κεραιών που χρησιμοποιούν, επιτρέπει να καμουφλάρονται εύκολα π.χ. στη μορφή ενός πακέτου τσιγάρων, ενός αναπτήρα αυτοκινήτου ή ενός λεπτού κινητού τηλεφώνου.

Η λεγόμενη φούσκα κύματος (wave buuble) που εικονίζεται στην αριστερή φωτογραφία, σχεδιάστηκε αρχικά από τα Media Laboratories του ΜΙΤ, στα πλαίσια μιας πρόσφατης διδακτορικής έρευνας, και πήρε το όνομα της γιατί με την ενεργοποίηση της δημιουργεί μια 'φυσαλλίδα' προστασίας, σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων, γύρω από το χρήστη της, κυριολεκτικά 'πνίγοντας' τα σήματα GPS, ώστε αυτά να μην μπορούν να διεισδύσουν μέσα σε αυτό το χώρο και συνεπώς να μην μπορεί να λειτουργήσει οποιοσδήποτε παραπλήσιος δέκτης GPS. Επιπλέον, μπορεί να μπλοκάρει πολλές διαφορετικές ζώνες συχνοτήτων (π.χ. GPS, Wi-Fi, Bluetooth, ασύρματα τηλέφωνα) - σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλου παρόμοιου τύπου συσκευές που διατίθενται σήμερα στην αγορά. Η πρωτότυπη συσκευή, για ευνόητους λόγους και εξ αιτίας απαγορευτικών κανονισμών στις ΗΠΑ, δεν διατίθεται στην ανοικτή αγορά, αλλά τα τεχνικά σχέδια για την κατασκευή της συσκευής που εικονίζεται στην αριστερή φωτοογραφία είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο. Η εν λόγω συσκευή περιορίζει την παρεμβολή των σημάτων GPS σε μια ακτίνα περίπου 5-6 m.

GPS jammers όπως το μοντέλο στη μεσαία φωτογραφία είναι σχεδιασμένα για να ταιριάζουν στον αναπτήρα ενός αυτοκινήτου, και είναι φθηνά και εύκολα διαθέσιμα στο Διαδίκτυο. Έχουν την ικανότητα να διαβιβάζουν ένα χαμηλής ισχύος σήμα, σε ακτίνα μέχρι 10 m, το οποίο δημιουργεί θόρυβο στα αυθεντικά σήματα των δορυφόρων GPS, στις συχνότητες L1, L2 και L5, με τρόπο ώστε ένας δέκτης GPS θεωρεί ότι οι δορυφόροι δεν είναι διαθέσιμοι. Το σημαντικότερο η αντί-GPS λειτουργία μιας τέτοιας συσκευής δεν δημιουργεί οποιαδήποτε προβλήματα παρεμβολών στα σήματα των κινητών τηλεφώνων ή άλλων ηλεκτρονικών συσκευών εντός της περιοχής δράσης της.

Κατά παρόμοιο τρόπο, η μίνι φορητή συσκευή GPS Jammer J-260C στη δεξιά φωτογραφία είναι ενσωματωμένη σε κινητό τηλέφωνο και περιορίζει την παρεμβολή των σημάτων GPS και στις δύο συχνότητες L1 και L2 ταυτόχρονα σε μια ακτίνα περίπου 10 m. Το διακριτικό χαρακτηριστικό της εν λόγω συσκευής είναι ότι επιπλέον μπλοκάρει και τους ήχους εντός της περιοχής εμβέλειας της δημιουργώντας έναν αδιάκριτο ηχητικό θόρυβο που εξουδετερώνει οποιαδήποτε παραπλήσια μικροφωνική εγκατάσταση και αποτρέπει την οποιαδήποτε ηχογράφηση των συνομιλιών του χρήστη της συσκευής.

Συσκευές παραπλάνησης των δεκτών GPS (spoofers) βασίζονται σε μια τελείως διαφορετική λειτουργική αρχή από εκείνη των συσκευών παρεμβολής των σημάτων GPS. Αυτές στοχεύουν στο να παραπλανήσουν τους δέκτες GPS που είναι μέσα στην ακτίνα εμβέλειας τους με το να εκπέμπουν παρόμοια σήματα που είναι με τον ίδιο τρόπο δομημένα όπως τα αυθεντικά σήματα των δορυφόρων GPS, αλλά είναι ελαφρά μεγαλύτερης ισχύος ώστε να λαμβάνονται ευκολότερα από τους παρακείμενους δέκτες GPS. Ωστόσο, τα συγκεκριμένα παραπλανητικά σήματα GPS εμπεριέχουν σκόπιμες μικρές αλλαγές στα μηνύματα τους ώστε να προκαλούν συστηματικής φύσης σφάλματα στο εκάστοτε στίγμα που υπολογίζεται από τον δέκτη GPS που τα λαμβάνει και συνεπώς καθοδηγούν τον χρήστη του δέκτη σε λανθασμένη πορεία μακρυά από εκεί που πραγματικά βρίσκεται.

Πρακτικά, επειδή η διαδικασία εντοπισμού ενός δέκτη GPS βασίζεται στη μέτρηση του χρόνου που απαιτείται για ένα δορυφορικό σήμα να διανύσει την απόσταση δορυφόρου-δέκτη, για να λειτουργήσει με επιτυχία μια συσκευή παραπλάνησης ενός δέκτη GPS θα πρέπει ο 'εισβολέας' (δηλ. η συσκευή παραπλάνησης του GPS) να γνωρίζει επακριβώς τη θέση του χρήστη του δέκτη GPS στον οποίο προτίθεται να επιτεθεί, έτσι ώστε τα παραπλανητικά σήματα GPS να εμπεριέχουν τις κατάλληλες χρονικές καθυστερήσεις.

Συνήθως μια επίθεση από μια GPS spoofer συσκευή, ξεκινάει με την εκπομπή ενός απλά δυνατότερης ισχύος αυθεντικό σήμα GPS από το οποίο υπολογίζεται η πραγματική θέση του δέκτη GPS, αλλά προοδευτικά δημιουργούνται τα παραπλανητικά σήματα με τα οποία η εκάστοτε υπολογισμένη θέση του δέκτη ολισθαίνει προς την λανθασμένη θέση που επιθυμεί ο 'εισβολέας'. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό σε αυτή τη διαδικασία είναι ότι η προοδευτική αλλαγή των σημάτων GPS από την αρχική αυθεντική μορφή τους στην παραπλανητική δομή τους πρέπει να γίνεται αργά, αλλιώς ο δέκτης GPS θα απορρίψει τα παραπλανητικά σήματα που θα λαμβάνει γιατί θα τα εκλαμβάνει ως θόρυβο, με άμεσο αποτέλεσμα να χάνει εντελώς τη λήψη των πραγματικών σημάτων GPS, οπότε και η GPS spoofer συσκευή να ενεργεί απλά σαν GPS jammer.

Η σύγχρονη κοινωνία μας έχει σχεδόν τυφλή εμπιστοσύνη στο GPS. Οι εφαρμογές του είναι βαθειά ριζωμένες στα συστήματα και τις υποδομές μας, από τα συστήματα πλοήγησης και καθοδήγησης για πεζοπόρους, οχήματα, πλοία, αεροσκάφη και δορυφόρους, και από τα μηχανήματα που μπορούν να χρησιμοποιούν το GPS στον τομέα των κατασκευών, της εξόρυξης και της γεωργίας ακριβείας, μέχρι τα κινητά τηλέφωνα που ενσωματώνουν την τεχνολογία GPS. Οι επιπτώσεις τους είναι τόσο πολλές που ορισμένοι θεωρούν το GPS ως την αόρατη υποδομή από την οποία ξεκινάει η σύγχρονη εξάρτησης μας στις τεχνολογίες της πληροφόρησης και επικοινωνίας.

Σε αυτό το συνεχώς εξελισσόμενο τεχνολογικό πλαίσιο, και με τις πρόσφατες καινοτομικές τάσεις στην ανάπτυξη κάθε είδους μικροσκοπικών δεκτών GPS, είναι πλέον βεβαιότητα ότι μέσα σε λίγα χρόνια, πολλοί από εμάς θα είμαστε οι υπερήφανοι ιδιοκτήτες κάποιας συσκευής εντοπισμού του τύπου-GPS Dot, της φανταστικής συσκευής παρακολούθησης του καθηγητή Langdon στο φιλμ 'ο κώδικας da Vinci'. Οι πρακτικές διευκολύνσεις που θα προσφέρουν τέτοιες μικροσκοπικές συσκευές GPS στους χρήστες τους θα είναι αναμφισβήτητα πολλές και συναρπαστικές, αλλά συχρόνως προκαλούν έναν έντονο προβληματισμό όσον αφορά τον έλεγχο του ατόμου επί των προσωπικών του πληροφοριών ή τον κίνδυνο απώλειας της ιδιωτικότητας της προσωπικής ζωής του χρήστη μιας τέτοιας συσκευής. Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να προκύψουν, από την τυχόν ανεξέλεγκτη ή την από αμέλεια ή χωρίς την προηγούμενη και σύμφωνη συγκατάθεση τους, χρήση από τρίτους, της πληροφορίας της θέσης και της καταγραφής των κινήσεων του χρήστη της.

Με ένα τέτοια ενδεχόμενο στον ορίζοντα, το ζήτημα της ιδιωτικότητας και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας του ατόμου που είναι ήδη κρίσιμο στη σημερινή εποχή, παίρνει μια νέα διάσταση με τα ποικίλα νέα θέματα που αφορούν την ιδιωτικότητα της θέσης ενός ατόμου και πως αυτή μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από τρίτους φορείς, όπως αστυνομικές αρχές ή ιδιωτικές και δημόσιες τράπεζες δεδομένων που δυνητικά θα μπορούν να αξιοποιούν τις σύγχρονες δυνατότητες της τεχνολογίας προκειμένου να συλλέξουν, να αποθηκεύσουν και να επεξεργαστούν προσωπικά δεδομένα για να εξυπηρετήσουν διωκτικούς σκοπούς, σκοπούς δημόσιας ασφάλειας ή ακόμη και εμπορικούς, καταναλωτικούς στόχους.

Συνεπώς, προκειμένου οι χρήστες τους να αποκομίσουν σωστά τα πολλά πιθανά οφέλη που θα προσφέρει η προσθήκη νέων δυνατοτήτων αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης στις σύγχρονες χώρο-ενήμερες συσκευές, είναι απαραίτητο να εξεταστούν προσεκτικά τα διάφορα ζητήματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής εκείνων που χρησιμοποιούν τέτοιες συσκευές. Αυτό θα απαιτήσει περαιτέρω έρευνες σε πολλούς τομείς, όπως:

• τις μεθοδολογίες οργάνωσης σε διαφορετικά επίπεδα ακρίβειας και διάθεσης λιγότερο ή περισσότερο συγκεχυμένων πληροφοριών που αφορούν κρίσιμες προσωπικές παραμέτρους, όπως της τοποθεσίας, της δραστηριότητας, του χρόνου και των προσωπικών προτιμήσεων που απαιτούνται για τη λειτουργία των υπηρεσιών αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης.



• τη διαμόρφωση μοντέλων λειτουργίας των σύγχρονων υπηρεσιών LBS, με τα οποία θα καθορίζονται επακριβώς π.χ. ποιοι "παίκτες" θα συμμετάσχουν στην παροχή τέτοιων υπηρεσιών, ποιοί θα έχουν πρόσβαση στις γεωπληροφορίες που συλλέγονται για τις κινήσεις ενός χρήστη μιας χώρο-ενήμερης συσκευής, για πόσο διάστημα θα είναι διαθέσιμες αυτές οι πληροφορίες για όσους τις επεξεργάζονται ή τις αξιοποιούν, ποιά θα είναι τα νομικά πλαίσια μέσα στα οποία θα επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν οι "ευαίσθητες" πληροφορίες της θέσης των χρηστών, κ.ά.

Τέλος, όπως είναι ήδη αντιληπτό σήμερα, η ιδιωτικότητα και η λειτουργικότητα που πηγάζουν από τη χρήση μιας χώρο-ενήμερης συσκευής ή μιας εφαρμογής υπηρεσιών LBS μπορεί μερικές φορές να συγκρούονται. Καθώς οι υπηρεσίες αυτές βρίσκονται ακόμη στην αρχική τους φάση και οι τεχνολογικές τάσεις που δημιουργούνται από τη διάθεση στην αγορά σύγχρονων μικροσκοπικών συσκευών GPS, μόνο ο χρόνος μπορεί να δείξει τι θα θέσουν οι χρήστες σαν μεγαλύτερη προτεραιότητα: την αυξημένη λειτουργικότητα των υπηρεσιών αξιοποίησης της γεωγραφικής θέσης που τους παρέχει η χρήση τέτοιων συσκευών και οι συγχρονες τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας ή την μέγιστη διασφάλιση της ιδιωτικότητάς τους, με πιθανώς μικρότερη υποστηριζόμενη λειτουργικότητα.

Βιβλιογραφία

1. Θ.Η. Μπούρχας
2. Ιδιωτικότητα στην Εξόρυξη Γνώσης Τροχιών Κινουμένων
3. Κ-Ανωνυμία σε Χωρο-Χρονικές Βάσεις Δεδομένων
4. Ποιότητα υπηρεσίας και προστασία ιδιωτικότητας σε εξατομικευμένες προσαρμοστικές κινητές υπηρεσίες